Μια συχνή και δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση που μπορεί να δημιουργηθεί στο μέσο ους και το μαστοειδές άντρο ονομάζεται χολοστεάτωμα. Το όνομα της κατάστασης αυτής δεν εξηγεί ικανοποιητικά τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στο αφτί και ποια βλάβη μπορεί να προκληθεί αν η συγκεκριμένη νόσος δε διαγνωστεί ή δεν υποβληθεί σε θεραπεία.
Ο έξω ακουστικός πόρος και ο τυμπανικός υμένας καλύπτονται από δέρμα. Μια από τις λειτουργίες του δέρματος είναι να προστατεύσει το σώμα από τη φθορά και τη λύση και να σχηματίσει ένα αδιάβροχο στρώμα, που ονομάζεται επιδερμίδα. Για να επιτευχθεί αυτό, το δέρμα βρίσκεται σε διαρκή αύξηση που ξεκινά από τις βαθύτερες στιβάδες του προς την επιδερμίδα και καθώς τα διαιρούμενα κύτταρα φθάνουν προς την επιφάνεια του δέρματος, νεκρώνονται και συρρικνώνονται για να σχηματιστεί μια αδιάβροχη στιβάδα. Αυτή η επιφανειακή στιβάδα καθίσταται αδιάβροχη από την παρουσία μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται “κερατίνη”. Οι νεκρές επιφανειακές στιβάδες από κύτταρα του δέρματος συνεχώς καταστρέφονται με την τριβή και τη λύση και στο κρανίο αυτές οι στιβάδες ουλοποιημένου δέρματος είναι ευρέως γνωστές ως πιτυρίδα. Αυτή η μορφή κυτταρικής αύξησης παρατηρείται σε όλο το σώμα. Ωστόσο, αν η διεργασία αυτή συνέβαινε μέσα στον έξω ακουστικό πόρο σύντομα θα έκλεινε ο πόρος από τα αλλεπάλληλα στρώματα των κερατινοποιημένων κυττάρων.
Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, στο δέρμα του τυμπανικού υμένα και του έξω ακουστικού πόρου έχει αναπτυχθεί ή τουλάχιστον του έχει δοθεί η ξεχωριστή δυνατότητα της μετανάστευσης. Με άλλα λόγια, το δέρμα του τυμπανικού υμένα και του έξω ακουστικού πόρου αυξάνεται προς τα έξω, κατά μήκος του έξω ακουστικού πόρου, με κατεύθυνση από το μέσον του τυμπανικού υμένα προς το εξωτερικό άνοιγμα του αφτιού. Το εξωτερικό 1/3 του έξω ακουστικού πόρου περιέχει τριχίδια, και το ελαιώδες έκκριμα που προέρχεται από τους μικρούς αδένες στη βάση των τριχιδίων, σε συνδυασμό με τον τροποποιημένο ιδρώτα που παράγεται από τους μικρούς σμηγματογόνους αδένες, αναμιγνύεται με τα στρώματα από τα νεκρά κύτταρα για να σχηματίσει το κερί (κυψελίδα). Το κερί δρα προστατευτικά για το αφτί, διότι καταστρέφει πολλά κοινά και ενοχλητικά βακτήρια και μύκητες και γενικά εμποδίζει την είσοδο στον έξω ακουστικό πόρο σε έντομα και ξένα σώματα.
Το δέρμα του τυμπανικού υμένα μπορεί αρκετά εύκολα να μετατοπιστεί και να βρεθεί μέσα στο μέσο ους. Αυτό μπορεί να προκληθεί από προβλήματα στην παιδική ηλικία, οπότε και η ακουστική σάλπιγγα δε λειτουργεί φυσιολογικά και αυτό οδηγεί σε σημαντικά μειωμένες πιέσεις στο μέσο ους και στο μαστοειδές άντρο. Η φυσιολογική πίεση του αέρα στον έξω ακουστικό πόρο πιέζει το δέρμα του τυμπανικού υμένα να εισβάλλει στο μέσο ους με τη μορφή “θυλάκου εισολκής”. Αυτό καθίσταται ακόμη ευκολότερο όταν ο τυμπανικός υμένας από τις επανειλημμένες λοιμώξεις του μέσου ωτός έχει λεπτύνει και έχει μειωθεί η αντοχή του. Στην αρχή το δέρμα του τυμπανικού υμένα διατηρεί την ικανότητα να μεταναστεύει έξω από τον θύλακο με το συνήθη τρόπο, αλλά όταν ο θύλακος γίνει πολύ βαθύς, τότε πλέον το δέρμα δε μπορεί να αυξηθεί γύρω από τα άκρα του θυλάκου και οι επιφανειακές στιβάδες των νεκρών κυττάρων αρχίζουν να συσσωρεύονται.
Αυτή η συσσώρευση νεκρού δέρματος αναγκάζει τα υποκείμενα ζωντανά κύτταρα του δέρματος να απλωθούν και έτσι σχηματίζουν αλλεπάλληλες στιβάδες από νεκρά κύτταρα, τα οποία τελικά περικυκλώνονται από μια πολύ λεπτή στιβάδα από ακόμη ζωντανό και ενεργώς αυξανόμενο δέρμα τυμπανικού υμένα. Αυτό ονομάζεται χολοστεάτωμα.
Καθώς το χολοστεάτωμα εξαπλώνεται μέσα στο μέσο ους και το μαστοειδές άντρο έρχεται σε επαφή με τις παρακείμενες δομές και τις διαβρώνει. Από αυτό μπορεί να προκύψουν πολλά πιθανά προβλήματα. Η καταστροφή των οσταρίων του μέσου ωτός μπορεί να οδηγήσει σε βαρηκοΐα, η οποία μπορεί να προκληθεί και από διάβρωση στο μέσω ους (λαβύρινθος) που συνοδεύεται συχνά από ζάλη, λόγω βλάβης των οργάνων της ισορροπίας του έσω ους. Το προσωπικό νεύρο που νευρώνει τους μύες της έκφρασης του προσώπου διέρχεται μέσα από το μέσο ους και η διήθησή του από το χολοστεάτωμα μπορεί να προκαλέσει παράλυση του ημιμορίου του προσώπου. Πάνω από το μέσο ους βρίσκεται ο εγκέφαλος και αν υποστεί βλάβη από το χολοστεάτωμα αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μείζονες νευρικές επιπλοκές, μεταξύ των οποίων η επιληψία, ή ακόμη και ο θάνατος. Βέβαια, ο συνήθης τρόπος που το χολοστεάτωμα καθιστά αισθητή την παρουσία του είναι το δύσοσμο έκκριμα που προέρχεται από τη λοίμωξη των αθροίσεων νεκρού δέρματος.
Η θεραπεία του χολοστεατώματος γίνεται συνήθως με κάποια μορφή χειρουργικής επέμβασης που κατά βάση στοχεύει στο να καταστήσει το αφτί ασφαλές απομακρύνοντας τη νόσο. Οι σύγχρονες χειρουργικές τεχνικές αποσκοπούν στο να κάνουν του αφτί ξερό και να διατηρήσουν ή και να βελτιώσουν την ακοή. Η χειρουργική ενέχει κινδύνους, αλλά σε έμπειρα χέρια η πιθανότητα επιπλοκών είναι πολύ μικρότερη από τον κίνδυνο αν αφεθεί η νόσος να προχωρήσει ανεξέλεγκτη.